یکی از گونه های حشرات موجود در طبیعت که می تواند بیماری هایی نظیر تب دنگ و زیکا را منتقل کند، پشه آئدس است. گیاه لاکی بامبو یکی از زیستگاه های مورد علاقه پشه آئدس است و وجود آن در استان هرمزگان، گزارش شده است. در این مطلب ضمن آشنایی بیشتر با این حشره، از راه های پیشگیری از گزش با آئدس آگاه می شویم.

 

پشه آئدس نزدیک به هزار گونه دارد، اما همه گونه ها ناقل بیماری نیستند. در حال حاضر مهم ترین نوع پشه های آئدس از نظر پزشکی، «آئدس اجیبتی» و «آئدس آلبوپیکتوس» است. گستردگی آئدس اجیبتی محدود به مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است. حال آنکه آئدس آلبو‍پیکتوس در مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل دیده شده است. 

خصوصیات پشه آئدس آلبوپیکتوس

• خونخواری خود را از انسان و همچنین مهره داران اهلی و وحشی انجام می دهد.

• زمان خونخواری در طول روز و با اوج خونخواری در اوایل صبح و غروب است.

• تنها از یک میزبان خونخواری می کند و تمایل به خونخواری از انسان و حیوان را دارد؛ در نتیجه در صورت دسترسی، از حیوان خونخواری می کند.

• قابلیت تطبیق آئدس آلبوپیکتوس با سرما بسیار زیاد است و می تواند درجه حرارت های زیر انجماد را به خوبی تحمل کند.

•  محل تخم گذاری این گونه همان ظروف محتوی آب ساخته شده بدست انسان و ظروف کوچک طبیعی در اطراف و یا دورتر از منازل است.

خصوصیات آئدس اجیبتی

اگرچه زیستگاه اصلی این پشه آفریقا بوده، اما در حال حاضر وجود این پشه در بیش از 100 کشور جهان از جمله کشورهای همسایه ایران نیز گزارش شده است. در ایران، در بندر لنگه استان هرمزگان این گونه حشره صید شده است.

• در مناطق شهری در داخل و خارج از اماکن انسانی، زندگی و خونخواری می کند.

•  این گونه اغلب در ظروف محتوی آب، ساخته شده به دست انسان، در داخل و یا در مجاورت به مکان های انسانی تخم ریزی می کند.

•  تخم گذاری در طول روز و اغلب در ظروف تیره رنگ واقع شده در سایه انجام می گیرد.

• خونخواری این پشه، بر خلاف بسیاری از پشه های دیگر، در طول روز و با اوج خونخواری در اوایل صبح و غروب انجام می شود. خونخواری لازمه تشکیل تخم و فقط از سوی پشه ماده صورت می گیرد.

•  خونخواری این پشه اغلب از انسان است.

• این خصوصیات رفتاری ماهیت انفجاری انتقال بیماری ها را در جایی که این ناقل حضور دارد، نشان می دهد.

مهمترین راه انتقال پشه های آئدس در دنیا:

1- تجارت لاستیک های دست دوم

2- حمل و نقل هوایی، زمینی و دریایی کالاها

3- تجارت گیاه لاکی بامبو

راه های کنترل پشه های آئدس:

1-مدیریت محیط

از بین بردن لانه های لاروی آئدس ها در محیط، به ویژه در خانه و در اطراف محل زندگی انسان اهمیت دارد. مدیریت پسماندها، پوشاندن دهانه ظروف ذخیره آب، خالی کردن کاسه زیر گلدان، برگرداندن ظروف بی مصرف آب و جلوگیری از دسترسی پشه به آب در ظروف کوچک و بزرگ اطراف محل زندگی انسان در این زمینه ضرورت دارد.

2-کنترل لارو پشه آئدس

• از بین بردن محل های مناسب برای تخمگذاری و رشد لارو با مدیریت محیط

• استفاده از انواع لاروکش های مجاز از طرف سازمان جهانی بهداشت. بعضی از این لاروکش ها در آب ذخیره شده برای شرب نیز قابل استفاده است.

3-کنترل پشه های بالغ

این روش در کاهش فوری جمعیت پشه ها و در نتیجه کاهش سریع شدت انتقال بیماری دارای اهمیت ویژه است.

• سمپاشی ابقایی خارجی

•  سمپاشی ابقایی داخلی

•  سمپاشی فضایی خارجی و سمپاشی فضایی داخلی با استفاده از حشره کش های تأیید شده به وسیله سازمان جهانی بهداشت

نکات مهم در خصوص پشه آئدس:

1- این پشه به رنگ های تیره علاقه دارد، بنابراین توصیه می شود در طبیعت برای جلوگیری از گزش این پشه، از لباس های رنگ روشن و گشاد استفاده کرد.

2- این پشه در طول روز فعالیت می کند؛ پس برای محافظت از گزش بایستی از اسپری دورکننده استفاده کرد.

3- با توجه به علاقه این پشه به تخم ریزی در ظروف دست ساز بشر، از رها کردن ظروف یک بار مصرف در طبیعت خوداری کنیم و ظروف رها شده در اطراف منزل خود را جمع آوری کنیم.

4- لاستیک های رها شده در طبیعت محل مناسب برای تخم ریزی این پشه است. در نتیجه در صورت وجود لاستیک دست دوم رها شده در محیط یا اطراف منزل، آن را جمع آوری کنید.

5- تخم این پشه به خشکی مقاوم است، یعنی در صورتی که در جایی آب باشد و تخم ریزی کند در صورت خشک شده در آب می تواند ماه ها مقاومت کند و با دسترسی به آب مرحله رشد خود را تکمیل کند.

6- ظروف زیر گلدان خود را مرتب خالی کنیم تا در آن آب جمع نشود.

7- در صورتی که یک پشه آلوده به بیماری وارد یک منطقه شود و تکثیر کند بیماری در آن منطقه بومی می شود.

 8- در صورت صید این پشه در یک منطقه، تا شعاع 2-5 کیلومتری منطقه عملیات سم پاشی به صورت منظم انجام می شود.

مهمترین بیماری های قابل انتقال از پشه آئدس:

1- تب دنگ

2- زیکا

3- تب زرد

4- چیکن گونیا

راه های پیشگیری از گزش پشه های آئدس:

1- استفاده از اسپری دور کننده یا قلم دافع حشرات در طول روز

2- پوشیدن لباس های رنگ روشن آستین بلند و پاچه بلند و گشاد

«زهرا سلطانی»، کارشناس ارشد حشره شناسی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز