اصطلاح سواد سلامت بهداشتی به مفهوم یک مهارت شناختی و به عنوان مساله ‌ای مهم و تأثیرگذار در نظام مراقبت سلامت است که نخستین بار در سال 1974 میلادی، در یک میزگرد آموزشی در مورد آموزش بهداشت، مطرح شد و از آن زمان تاکنون این مفهوم در موارد متعددی از سوی محققان حوزه ‌های سوادآموزی و سلامت، مورد بحث قرار گرفته و تعاریف گوناگونی برای آن ارایه شده است.

سازمان بهداشت جهانی، از موضوع سواد سلامت، به‌ عنوان یکی از مهم ‌ترین شاخص‌ های سلامت در کشورها یاد کرده و از کشورها خواسته است که به این مهم توجه کافی داشته باشند، به همین دلیل، کشورهایی که دارای نظام سلامت کارآمد هستند، برای افزایش سطح سواد سلامت مردم، سیاستگذاری می‌ کنند و برنامه دارند.

به نظر می ‌رسد با توجه به اهمیت موضوع سواد سلامت، متولیان سلامت در تمام کشورها باید برنامه ‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای این مهم طراحی کنند و با یاری رسانه‌ ها در مسیر افزایش سطح سواد سلامت مردم بکوشند.

سواد سلامت توانایی خواندن و درک اطلاعات سلامت با هدف قضاوت و انتخاب درست در راستای ارتقای سلامت است، به زبان ساده تر یعنی این که بتوانیم از آموخته های مفاهیم سلامت در راستای خودمراقبتی و ارتقای سلامت استفاده کنیم. سواد سلامت در واقع مجموعه ‌ای از دانسته ‌ها و آگاهی ‌ها است که برای تمام افراد جامعه، از یک شهروند عادی گرفته تا یک متخصص در این حوزه، ضروری است. این مجموعه آگاهی ‌ها کمک می ‌کنند تا تک‌ تک افراد جامعه و در نهایت کل یک جامعه زندگی سالم ‌تری را تجربه کنند.

زندگی سالم ‌تر با در اختیار داشتن سواد سلامت به ارتقای کیفیت زندگی منجر می ‌شود، به این معنی که با حفظ بیشتر سلامتی بر اساس اطلاعات درست، می ‌توان از امکانات و لذت ‌های بیشتری در زمان طولانی ‌تر بهره برد و کیفیت بالاتری از زندگی را تجربه کرد.

از دیدگاه کلی ‌تر می ‌توان توانایی ‌های لازم در کسب سواد سلامت را به سه گروه به ترتیب زیر تقسیم بندی کرد:

1. توانایی خواندن فرم‌ های رضایت نامه، برچسب ‌ها و پیوست‌ های مربوط به داروها و سایر اطلاعات نوشتاری مربوط به حوزه ‌های سلامت و بهداشت

2. توانایی درک اطلاعات نوشتاری و شفاهی که از طرف پزشک، پرستار، داروساز، و بیمه گر به فرد ارائه می ‌شود

3. توانایی عمل کردن بر اساس دستورالعمل ‌های مربوط به برنامه‌ های دارویی و مراقبت ‌های پزشکی

اینها تنها نمونه‌ هایی از استانداردهای سواد سلامت هستند که به شکل فردی و اجتماعی باید مد نظر قرار گیرند تا سطح سلامت یک جامعه ارتقاء پیدا کند.

تصور عمومی از دارا بودن سواد سلامت این است که باید علائم تمام بیماری ‌ها را شناخت و با بروز آنها در بدن به پزشک متخصص آن بیماری مراجعه کرد. این تصور هم درست است و هم نادرست. بخش درست آن این است که به هر حال این دانسته ‌ها نیز بخشی از سواد سلامت محسوب می‌شوند، اما بخش نادرست آن به این مسئله بر می ‌گردد که این اطلاعات، تمام سواد سلامت را تشکیل نمی ‌دهند.

بخش مهم‌ و اصلی سواد سلامت به این موضوع اشاره دارد که «چگونه زندگی کنیم که سالم ‌تر بمانیم؟

دلایل ضرورت افزایش سطح سواد سلامت مردم

سطح سواد سلامت قابل قبول، سبب می ‌شود که مردم در زمینه موضوعاتی که با سلامت آنها گره خورده است، تفسیر و تحلیل مناسب داشته باشند و بیشتر و بهتر بتوانند از خود و اطرافیان خود، در برابر عوامل بیماری ‌زا مراقبت کنند.

نتایج مطالعات مختلف، نشان داده است: در جوامعی که سطح سواد سلامت مردم، از میزان قابل قبولی برخوردار است، هم مردم با نشاط‌ ‌تر، سالم ‌تر و پویاترند و هم دولت ‌ها کمتر متحمل هزینه‌ های سرسام آور درمان می ‌شوند و بدین ترتیب، هزینه ‌هایی که به ناچار باید صرف درمان شود، صرف پیشگیری و بهداشت مردم خواهد شد و این مهم، کیفیت و سبک زندگی مردم را نیز بهبود می ‌بخشد.

گفته شده است، افراد دارای سواد سلامت ناکافی، با احتمال کمتری، اطلاعات نوشتاری و گفتاری متخصصان سلامتی را درک و به دستورات داده شده از سوی آنها عمل می ‌‌کنند، وضعیت سلامت ضعیف‌‌ تری دارند و هزینه ‌‌های پزشکی بیشتری را متحمل می شوند.

جنبه مهم دیگر بکارگیری سواد سلامت، صرفه اقتصادی است. بیماری ‌ها و آسیب ‌های جسمی و روانی با تحمیل هزینه ‌های درمانی، فرد و در نهایت جامعه را تحت فشار اقتصادی قرار می‌ دهد. در صورتی که با در اختیار داشتن سواد سلامت و بکارگیری آن می‌توان تا حد زیادی از بروز بیماری ‌هایی که علاوه بر رنج، هزینه هم برای فرد ایجاد می‌کنند جلوگیری کرد و یا آنها را به تعویق انداخت.

سواد سلامت و برنامه ‌های پیشگیری

در سال ‌های اخیر سواد سلامت به عنوان یک مهارت مهم شناخته شده است که بیماران برای تصمیم ‌گیری مناسب بهداشتی در موقعیت‌ های دشوار پیش رو به آن نیاز دارند. بهبود سواد سلامت افراد منجر به پیامدهایی چون افزایش توانایی بالقوه بیماران برای تصمیم گیری آگاهانه، کاهش خطرات تهدیدکننده سلامت، افزایش پیشگیری از بیماری ‌ها، ارتقای امنیت، افزایش کیفیت زندگی و افزایش کیفیت مراقبت از افراد می ‌‌شود.

یکی از راهکارهای اصولی برای پیشبرد برنامه‌ های پیشگیری و بهداشت وزارت بهداشت، افزایش سطح سواد سلامت مردم است. سواد سلامت مردم آنگاه افزایش می ‌یابد که رسانه ‌ها به طور مستمر محتواهای آموزشی که متولیان سلامت در اختیار آنها قرار می‌ دهند را به اطلاع عموم مردم برسانند تا افکار عمومی بتوانند از این محتواها استفاده کنند و بدین ترتیب سطح سواد سلامت خود را افزایش دهند. به بیان بهتر، سواد سلامت، کلید پیشگیری از بیماری ‌هاست. برای افزایش سطح سواد سلامت مردم، نیاز به همکاری ‌های بین‌ بخشی وزارتخانه ‌ها و سازمان ‌هایی است که به نوعی در حفظ و تامین سلامت مردم دخیل هستند و در این میان، نقش رسانه‌، بسیار تاثیرگذار و پر رنگ است.

بر اساس مطالعه ‌ای در ایران، نیمی از جمعیت کشور دارای محدودیت سواد سلامت بوده و این محدودیت در گروه ‌های آسیب ‌پذیر، از جمله سالمندان، بانوان خانه‌ دار، افراد بیکار و افراد باسواد عمومی محدود، شایع‌ تر است. به گونه ‌ای که این امر آنان را در معرض خطر در مورد انحراف از سلامت قرار می ‌دهد.

تولید محتواهای آموزنده که حاوی مطالب پیشگیرانه است از سوی نظام ‌های سلامت کشورها و سپس ارسال آن مطالب به رسانه ‌ها و پس از آن انتشار آنها در رسانه‌ ها، می ‌تواند در زمینه افزایش سواد سلامت مردم، بسیار تاثیرگذار باشد.

همچنین یافته‌ های حاصل از مطالعات مختلف صورت گرفته نشان می ‌دهد که برخی از اطلاعات سلامت مناسب مخاطبان و گروه های هدف نبوده و نیاز آنها را برطرف نمی ‌کند. حال آن که تأثیر سواد سلامت محدود می ‌تواند با کمک اطلاعات سلامت مناسب بهبود یابد، بنابراین مساله چالش برانگیزی که در انتقال مفاهیم سلامت وجود دارد، نحوه آموزش و اطلاع رسانی افراد از نظر درک اطلاعات سلامت است که برای رفع آن راهبرد‌های متفاوتی چون محدود کردن حجم اطلاعات ارایه شده در هر جلسه، پرهیز از کاربرد اصطلاحات فنی و تخصصی، جستجو برای یافتن محتوای آموزشی متناسب با توانایی خواندن افراد و گروه های هدف، استفاده از تصاویر برای توضیح مفاهیم مهم، تشویق افراد به سوال پرسیدن و بررسی درک افراد از آموزش ارایه شده است./105

«بهنام لشگرآرا»؛ رییس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز

پایان خبر