خانواده‏ سالم قادر است به نیازهای اعضای خود از جنبه‏ های مختلف پاسخ گوید، در چنین خانواده‏ هایی فضای مقتدرانه ‏ای وجود دارد، اما در عین اقتدار از انعطاف لازم برخوردار است، قبل از اینکه تصمیمی گرفته شود که بر تمامی اعضای خانواده تأثیر بگذارد، نظر دیگران هم شنیده می ‏شود و هر عضو فرصت دارد تا احساس خود را که برای تصمیم‏گیری تأثیرگذار است، بیان کند.

 

در خانواده‏ های سالم، اعضا در فرصت ‏هایی دور هم جمع می ‏شوند و زمانی را با یکدیگر سپری می‏کنند که در این فرصت ‏ها اعضا به تبادل افکار، احساسات و عقاید خود با دیگران می ‏پردازند.

در خانواده‏ سالم به تفریح ‏های شادی بخش و سرگرمی به اندازه‏ فعالیت‏ های مسوولانه مانند خانه ‏داری، وظایف خانوادگی، کارهای مدرسه و مشاغل خارج از خانه، اهمیت داده می ‏شود.

در خانواده‏ سالم احساسات اعضا پذیرفته شده و کسی به خاطر ابراز احساساتش سرزنش نمی ‏شود. افراد تشویق می‏شوند احساساتی نظیر غم، شادی، خشم، عشق، تنفر، ترس را نشان دهند. نکته مهم این است که احساسات رنج‏آور مانند خشم، غم، تنفر برای مدتی طولانی دوام نمی ‏آورند، زیرا اعضای خانواده بر روی چنین احساساتی کار می‏کنند و برای رهایی از آن به یکدیگر کمک می‏کنند. برای نمونه آنها علاوه بر اینکه فرا می گیرند خشم خود را به شکل مناسبی ابراز کنند، بخشیدن را نیز می ‏آموزند.

در خانواده‏ های سالم برای برآوردن نیازهایی مانند مورد تایید قرار گفتن، جلب توجه، محبت و صمیمیت از امکانات مادی (صرف پول و هزینه‏های اضافی) استفاده نمی ‏شود و چنانچه امکانات مادی خانواده محدود باشد، برآوردن نیازهای معنوی اعضا به حاشیه رانده نمی ‏شود.

اعضای خانواده‏ سالم به صورت جدی از دروغ گفتن و پنهان‏کاری در روابط خود پرهیز می‏کنند. در واقع آنها یاد می‏گیرند که واقعیت را بگویند، حتی اگر به ظاهر در برخی موارد برای آنها دردسرساز باشد.

در خانواده ‏های سالم، به هر یک از اعضا امکان رشد و بالندگی داده می ‏شود، بنابراین تا حد امکان، شرایط مادی و وسایل رفاهی در فضایی از تشویق، حمایت، عشق و محبت که لازمه‏ رشد و محبت است، فراهم می ‏شود و نکته‏ قابل توجه این است که اعضای خانواده فراتر از توان خانواده انتظاری ندارند.

از جمله معضلاتی که سلامت خانواده ها را می تواند به طور جدی تهدید کند، موضوع اعتیاد است که پیشگیری از آن، تا حد زیادی به آگاهی خانواده ها نیاز دارد.

در ادامه به راهکارهایی که به این آگاهی منجر می شود، می پردازیم:

آموزش اطلاعات لازم در مورد مواد مخدر

·         والدین باید از نوع مواد مخدر شایع در منطقه‏ سکونت، شکل و اسامی رایج آنها و نیز نحوه‏ مصرف و علائم مصرف مواد مطلع باشند.

·         والدین باید زمانی را به صحبت کردن درباره‏ مواد اعتیادآور با فرزندان خود اختصاص دهند و به آنها اطمینان دهند که اگر در رابطه با این موضوع مشکلی داشته باشند، به آنها کمک خواهند کرد.

·         بیان این نکته ضروری است که نباید تنها در مورد جنبه‏های منفی مواد صحبت کنند، زیرا ممکن است فرزندان جنبه‏های به ظاهر مثبت مواد را شنیده یا تجربه کرده باشند که در این صورت صحبت‏های والدین خود را باور نخواهند کرد.

افزایش مهارت‏های لازم برای ایجاد پیوندهای خانوادگی قوی

جوانانی که با خانواده پیوندهای عاطفی قوی و مثبت دارند، کمتر به گروه‏ها و دوستی‏هایی می‏پیوندند که تنها حول محور مصرف مواد شکل می‏گیرد. همچنین احتمال روی آوردن آنها به مواد مخدر نیز کمتر است. پیوندهای خانوادگی، ساز و کار اجتماعی مهمی است که می‏تواند خطر استفاده از الکل و سایر مواد را کاهش دهد، بنابراین محیط خانواده‏ سالم و بدون تنش، عامل مهمی در پیشگیری از ابتلای فرزندان به اعتیاد است.

برقراری ارتباط صمیمانه با کودکان

لازم است پدر و مادر روش‏های صحیح گوش دادن و نحوه‏ ایجاد ارتباط صحیح و رفتارهایی که مانع برقراری ارتباط خوب فرزندان با والدین ‏می شود را فرا بگیرند.

بالا بردن عزت و اعتماد به نفس

افرادی که مبتلا به سوءمصرف مواد می‏شوند، اغلب از عزت و اعتماد به نفس پایینی برخوردار هستند. تشویق به عنوان بهترین روش تربیتی، اجتناب از تحقیر و دادن مسوولیت‏های مناسب بر اساس سن و توانایی، باعث بالا بردن مهارت‏ها و توانایی کودک و نوجوان می‏شود و والدین می‏توانند از این راه به هدف خود برسند.

ایجاد نظام ارزشی قوی

داشتن نظام ارزشی قوی باعث می‏شود فرد بر اساس نگرش و احساس خود تصمیم بگیرد. کودکان تا سن 9 سالگی باید باورهایی در مورد صحیح یا غلط بودن رفتارها داشته باشند و بتوانند بر اساس باورهای خود تصمیم بگیرند. بنابراین پدر و مادرها باید بدانند چگونه به راحتی و آزادانه در مورد ارزش‏های مختلف مانند اتکا به خود و احساس مسوولیت فردی با فرزندان خود بحث و گفت و گو کنند و چگونه از جذب شدن این ارزش‏ ها توسط فرزندشان اطمینان حاصل کنند.

وضع مقررات روشن در خانواده

کودکان در قالب چارچوب‏ها بهتر عمل می‏کنند. کودکان به وجود اصول خاص و مقررات روشن در خانواده احتیاج دارند. کودکان در محدودیت‏ها بهتر عمل می‏کنند. به طور کلی هنگامی که هنجارهای خانواده و انتظارهایی که از افراد می‏رود، روشن باشد به ندرت ممکن است که افراد این هنجارها و انتظارات را مورد حمله قرار دهند؛ به ویژه اگر نسبت به خانواده احساس تعلق داشته باشند. علاوه بر این نحوه‏ کنترل کودکان و نوجوانان نیز باید به والدین آموزش داده شود. زمانی که مراقبت و کنترل والدین نسبت به فرزندان زیاد است احتمال کمتری وجود دارد که آنها دوستانی را انتخاب کنند که مواد مصرف می‏کنند، همچنین زمانی که کودکان در سن مدرسه هستند و اجازه دارند که در خانه به مصرف نوشیدنی‏های غیرمجاز بپردازند، نه تنها احتمال بیشتری وجود دارد که در بیرون از خانه مواد مصرف کنند، بلکه احتمال بیشتری هم دارد که مسئله مصرف مواد در آنها نسبت به سایر کودکان زودتر بروز کند.

آموزش الگوی خوب بودن

والدین بهترین الگوهای زندگی فرزندان خود هستند. مطالعات نشان داده است که بیشترین کسانی که بر کودکان تأثیر می‏گذارند به ترتیب عبارتند از: والدین، پدربزرگ و مادربزرگ، مکان‏های مذهبی، معلمان، گروه همسالان، ورزشکاران قهرمان، شخصیت‏های مذهبی، شخصیت‏های داستانی، اشخاص سیاسی و تاریخی، محله، تلویزیون، سینما و موسیقی. بنابراین فرزندان بسیاری از الگوهای رفتاری، خصوصیات اخلاقی، انگیزه‏ها و ارزش‏های والدین خود را از طریق فرآیندهای تقلید و همانندسازی کسب می‏کنند.

تشویق فعالیت‏های سالم و خلاق

تشویق می‏تواند در اشکال مختلفی ارائه شود. برای نمونه تشویق و حمایت والدین از شرکت کودک در فعالیت‏های مدرسه، ورزش، موسیقی و سرگرمی‏های سالم و یا تشویق به صورت وقت گذاشتن والدین برای فرزندان خود باشد که این مسئله به قوی‏تر شدن پیوندهای خانواده نیز کمک می‏کند.

ترغیب والدین به تقویت پیوندهای بین خود

نشست های گروهی والدین با یکدیگر می‏تواند موجب تقویت محیطی عاری از مواد باشد. در این نشست ها والدین به طور منظم با هم در تماس هستند و از مسائل و فعالیت‏های فرزندان‏شان در ارتباط با مواد آگاه می‏شوند. والدین می‏توانند نظام‏های حمایتی دولتی و غیردولتی را نیز در منطقه خود فعال کنند. از جمله گروه‏هایی که می‏تواند این هدف را دنبال کند، انجمن اولیاء و مربیان است.

«مریم مجد»، کارشناس پیشگیری از اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز