با توجه به فراگیر بودن استفاده از وسایل الکترونیکی مانند رایانه و تلفن همراه و در دسترس بودن این وسایل در دنیای امروز، اغلب کودکان به محض اینکه راه می‌افتند و توانایی صحبت کردن را پیدا می‌کنند، استفاده از وسایل برایشان جذاب می‌شود. همچنین نیازهای آموزشی که امروزه با این وسایل برطرف می‌شود نیز، سن استفاده از این ابزارها را پایین می‌آورد.

 

برای استفاده از رایانه و اینترنت شاید درست نباشد که یک قاعده ثابت در نظر بگیریم؛ به دلیل پیشرفت تکنولوژی و تغییر سبک زندگی خانواده‌ها، استفاده از تلفن همراه، تبلت و اینترنت، بیش از گذشته اهمیت یافته و کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

برای تعیین زمان مناسب استفاده از این ابزارها باید به شرایط خانواده، شیوه تربیت خانوادگی و شرایط کودک نیز توجه داشت.

آنچه والدین، کودکان و نوجوانان پیش از استفاده از وسایل الکترونیکی باید بدانند:

• پیش از آغاز استفاده از رایانه و اینترنت باید در رابطه با اینترنت و خدمات اینترنتی آموزش ببینیم. برای اینکه بدانیم چگونه می‌توانیم با اینترنت کار کنیم، چطور می‌توانیم بر روی فرزندمان نظارت داشته باشیم و رایانه خانگی خود را برای کنترل بیشتر تنظیم کنیم.
• لازم است بدانیم که فرزندمان در چه مکان‌های دیگری جز خانه مانند کتابخانه های عمومی، خانه دوستانش و دیگر مکان‌ها، به رایانه و اینترنت دسترسی دارد.
• به کودک برای استفاده امن از اینترنت آموزش دهیم.

§ در خانواده راجع به اهمیت امنیت اینترنتی صحبت کنیم و اینطور تلقی نکنیم که فرزندم خودش اطلاع دارد. متناسب با سن کودک می‌توان آزادی عمل بیشتری به او داد. اگر از سنین پایین تر آموزش لازم را در این زمینه دیده باشد، احتمال آسیب و مشکل در سنین نوجوانی و بزرگسالی کمتر است.

• اگر کامپیوتر در اتاق خواب است به مکان‌های عمومی‌تر خانه تغییر مکان داده شود تا نظارت بهتری فراهم شود.
• اگر فرزندمان از تلفن یا دیگر وسایلی استفاده می‌کند که به اینترنت متصل است، باید با نظارت پدر و مادر باشد.
• از نصب نرم افزار مناسب بر روی رایانه اطمینان یابیم تا امنیت لازم تامین شود.
• از مرورگر مناسب برای جستجو در اینترنت استفاده شود.
• هنگام استفاده از اینترنت به فرزندتان از قبل اطلاع دهید که بر او نظارت دارید و به صورت مخفیانه این کار را انجام ندهید. در ابتدای استفاده از اینترنت، به عنوان نمونه زمان ایجاد و استفاده از صفحه‌های اجتماعی یا پست الکترونیکی با او همراه باشید.
• با فرزندمان به صورت آنلاین وقت بگذرانیم. اجازه دهیم از فعالیت‌های آنلاین مورد علاقه‌ اش با ما صحبت کند و از جنبه‌های مثبت اینترنت با او لذت ببریم.
• به کودک یا نوجوان برای ساختن پروفایل کمک کنیم تا مطمئن شویم که اطلاعات بیش از اندازه شخصی را در آن قرار نمی دهد.
• از آنجایی که کودک یا نوجوان نیاز دارد هنگام ایجاد دردسر، بدون ترس با ما مشورت کند، باید با آنها ارتباط مناسب برقرار کنیم؛ برای نمونه در صورت آشنایی با افراد غریبه و یا هر موردی که به نظر عادی نبود، با ما صحبت کند و ما را در جریان قرار دهد. برایش توضیح دهیم ممکن است چیزهایی را آنلاین ببیند و بخواند که نادرست باشد.
• با رعایت همه موارد باز هم شما نمی‌توانید نظارت کامل داشته باشید، بنابراین آموزش به فرزندتان بسیار مهم است. هم درباره جنبه‌های مثبت و هم درباره جنبه‌های منفی استفاده از اینترنت با فرزندتان صحبت کنید. صبر نکنید تا اتفاقی بیافتد و بعد درباره آن صحبت کنید، از پیش برای آن برنامه‌ریزی داشته باشید و آموزش‌ها و منابع اطلاعاتی لازم را در اختیارش قرار دهید.

وقتی احساس می‌شود کودک یا نوجوان در معرض آسیب است، چه رفتاری داشته باشیم؟

       · مراقب برخورد اول باشید

       · برخورد والدین در مقابل مشاهده نخستین بار از انجام این رفتار بسیار حائز اهمیت است. تلاش کنید تا آرامش خود را حفظ کنید. رفتارهای خشن و بسیار تند با کودک که زمینه را برای ایجاد مشکلاتی دیگر از جمله دروغگویی فراهم می سازد، نداشته باشید.

        · اشتباهش را با روش قابل فهم توضیح دهید

       · بهترین روش آن است که بد بودن این کار را به شیوه ای قابل فهم و همچنین آسیب های اجتماعی ناشی از این موقعیت را برایش توضیح دهید.

        · از کودک حمایت کنید

        · شرایطی فراهم کنید تا بدون ترس درباره مسایلش با شما صحبت کند.

        · شرایط را برای جبران اشتباهش فراهم کنید

       · بدون آنکه عزت نفس و شخصیت کودک زیر سوال رود، شرایط را برای جبران این اشتباهش فراهم کنید. برای نمونه عذرخواهی کند یا اینکه او را بیش از اندازه سرزنش نکنید.

        · بیشتر با او صحبت کنید و برایش وقت بگذارید

        · نظارت دقیق‌تری بر فرزند داشته باشید

لازم است یادآوری کنید که نظارت شما برای حفظ امنیت خود اوست، به ویژه با بالا رفتن سن کودک و رسیدن به سن نوجوانی، فرزندتان نیاز بیشتری به آزادی دارد.

       · تغییر شرایط آزادی فرزند بر اساس سن

تلاش کنید در هر مرحله و هر سنی، آموزش ها و راهکارهای لازم را ارائه دهید تا در این سنین بتوانید آزادی بیشتری به او دهید.

       · خودتان الگو باشید

یکی از راه های مناسب برای آموزش رعایت قوانین، رعایت قانون ها از سوی خود والدین است.

       · در صورت نیاز به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید

اگر کودک شما به دفعات از قوانین اطاعت نکرده و این امر موجب آسیب دیدن موقعیت های تحصیلی و ارتباطی او شده است، ضرورت دارد که از راهنمایی‌های روانشناس یا روان پزشک نیز استفاده کنید.

 راهنمای استفاده از اینترنت و رایانه برای کودکان و نوجوانان:

• پیش از ارسال اطلاعات به صورت آنلاین به خوبی فکر کنید.
• عکس هایتان را بدون اجازه والدین در اینترنت بارگذاری(آپلود) نکنید.
• برای ملاقات حضوری یا حتی چهره به چهره (آنلاین) از کسی درخواست نکنید یا درخواست کسی را قبول نکنید، حتی اگر رابطه ای شکل گرفته باشد.
• از سایت‌های ناشناس عکس دانلود نکنید، ممکن است روشی برای انتقال تصاویر جنسی باشد.
• اطلاعات شخصی و مورد شناسایی خود از قبیل نام، شماره تلفن، نشانی یا نام مدرسه را در اختیار افراد غریبه قرار ندهید و از والدین خود قبل از دادن هر گونه مشخصات به افراد در فضای مجازی راهنمایی بخواهید.
• مراقب کسانی که در فضای مجازی به آنها اعتماد می‌کنید باشید. پیدا کردن دوستان جدید می‌تواند مفرح باشد، اما ممکن است آنها در واقعیت کسانی که ادعا می‌کنند، نباشند.
• رمز خود را به فردی (غیر از والدین یا مراقب اصلی خود) نگویید.
• پروفایل خود را به صورت خصوصی نگه دارید تا اطلاعات شخصی شما محفوظ بماند.
• اگر فردی در چت روم حرف‌های نامناسبی می‌زند یا حس خوبی به او ندارید، چت را ترک کرده و پاسخ ندهید.
• پیام‌ها را از جانب کسانی که نمی‌شناسید باز نکنید. ممکن است حاوی صحبت‌های نامناسب یا حتی ویروس باشد.
• اگر از کلام، تصویر یا هر چیزی در اینترنت ترسیده‌اید به والدین خود بگویید.
• درخواست دوستی افرادی را بپذیرید که آنها را می شناسید.
• از پذیرفتن پیشنهادهایی که زیادی خوب به نظر می‌رسند، خودداری کنید.
• خودتان هم در اینترنت به دنبال پرخاش و تمسخر دیگران نباشید.

«سیمین تاج دهقانی»، کارشناس مسوول سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز