سوانح و حوادث یکی از سه عامل نخست بروز مرگ و میر در ایران و جهان است؛ اما از آنجا که حوادث، موجب مرگ در سنین جوانی می شود، با سال های از دست رفته بیشتری از طول عمر همراه است.  

سوانح و حوادث به ویژه سوانح ترافیکی، یکی از عوامل مهم و تهدیدکننده زندگی انسان ها است.

شناسایی و کنترل عوامل خطر مؤثر در بروز حوادث می تواند به میزان بسیار زیادی از بار بیماری و مرگ در کشور کم کند؛ در این راستا، در نظر گرفتن این جنبه از مشکلات سلامتی مردم در نظام تحول سلامت بسیار اهمیت دارد و می تواند زمینه تحولی بزرگ در خدمات بهداشتی را فراهم کند.  

بخش مهمی از پیشگیری از سوانح و حوادث با خودمراقبتی قابل دستیابی است و نکته مهم در این زمینه، در نظر گرفتن نقش مردم است، الگوی جامعه ایمن به عنوان چارچوبی مناسب برای پیشگیری از حوادث و ارتقای ایمنی با بهره گیری از جلب مشارکت های بین بخشی و با همراهی سازمان های ذینفع تعریف می شود؛ این الگو از طرف سازمان جهانی بهداشت به رسمیت شناخته شده و از آن حمایت می کند.

مرکز مدیریت بیماری های غیرواگیر در راستای وظایف سازمانی خود در خصوص مراقبت و کنترل بیماری های غیرواگیر، اقدام به جمع آوری و تجزیه و تحلیل آسیب های ناشی از حوادث از طریق دانشگاه های علوم پزشکی کشور کرده است؛ آسیب های ناشی از حوادث، از عمده ترین علت های بار بیماری ها و ناتوانی ها در کشور محسوب می شود که نیاز به مراقبت دارد.

5 حادثه مورد توجه در برنامه ریزی های پیشگیرانه حوزه بهداشت

 در نظام تحول سلامت در حوزه بهداشت، رویکرد پیشگیری و کنترل عوامل خطر پنج حادثه عمده شامل حوادث ترافیکی، غرق شدگی، سوختگی، سقوط و مسمومیت است؛ در بعضی از مناطق کشور اولویت ها با جغرافیای جهان و منطقه تطبیق داده می شود که پیشگیری از گزش جانوران زهری از آن جمله است.

3 عامل عمده برای کاهش مرگ و مصدومیت های ناشی از حوادث

توانمندسازی جامعه به همراه اصلاح محیطی و اعمال قوانین پایدار، سه عامل عمده برای کاهش مرگ و مصدومیت های ناشی از حوادث محسوب می شود.

بر اساس گزارش کشوری ثبت حوادث، حوادث ترافیکی، نخستین اولویت حوادث است که 29 درصد مصدومان کل حوادث را تشکیل می دهد و در این میان نخستین اولویت حوادث ترافیکی مربوط به تصادف خودرو سوار است که 48 درصد مصدومان کل تصادفات را تشکیل می دهد؛ دومین اولویت حوادث ترافیکی مربوط به تصادف موتور سوار است که 35 درصد مصدومان کل تصادفات را به خود اختصاص می دهد؛ سومین اولویت حوادث ترافیکی تصادف عابر پیاده است که 17 درصد مصدومین کل تصادفات را شامل می شود.  

اولویت حوادث در گروه های سنی

·         نوزاد: خفگی (با بالش، لحاف، پتو، عروسک های نرم - SIDS)، سقوط، خفگی با گاز CO، سوختگی، گزش جانوران زهری، حوادث ترافیکی (استفاده نکردن از صندلی کودک)

·         کودکان: سقوط، خفگی با جسم خارجی، مسمومیت، سوختگی، غرق شدگی، گزش جانوران زهری، حوادث ترافیکی، حوادث ورزشی و تفریحی

·         نوجوانان و جوانان: حوادث ترافیکی، سقوط، غرق شدگی، سوختگی، گزش جانوران زهری، حوادث ورزشی و تفریحی

·         میانسالان: حوادث ترافیکی، سقوط، غرق شدگی، سوختگی، گزش جانوران زهری، مسمومیت، حوادث ورزشی و تفریحی

·         سالمندان: حوادث ترافیکی، سقوط، سوختگی، مسمومیت، گزش جانوران زهری

·         زنان باردار (دوران بارداری، پس از زایمان): سوختگی، سقوط، حوادث ترافیکی، خفگی، گزش جانوران زهری

گروه های هدف در برنامه پیشگیری از حوادث:

1- جمعیت عمومی:

افرادی که وضعیت آنها از نظر نیاز به خدمات و برنامه های پیشگیری از حوادث مورد بررسی قرار می گیرد و سیاستگذاران و مسوولان، بر اساس نیازسنجی آنان، برنامه های پیشگیری را تدوین می کنند.

2- گروه های آسیب پذیر و در معرض خطر حوادث:

این افراد برای قرار گرفتن در موقعیت حادثه و آسیب دیدگی در حوادث مستعد هستند، زیرا از توان کافی برای محافظت از خود و دور ماندن از خطر برخوردار نیستند.

3- مصدومان:
افرادی که قربانی حوادث هستند و به علت بروز حادثه دچار آسیب جسمی یا معلولیت شده اند.

4- خانواده مصدومان:

افرادی که یک یا چند نفر از اعضای خانواده آنها قربانی حادثه شده است، این افراد وظیفه مراقبت و نگهداری از مصدومان را در خانواده خود عهده دار هستند؛ بنابراین از نظر جسمی و روانی باید کارایی قابل ملاحظه ای را در برخورد با چنین موقعیتی را داشته باشند و بتوانند علاوه بر اینکه خود را با این شرایط نامطلوب سازگار می کنند تا کمتر دچار آسیب شوند، به فرد مصدوم نیز کمک کنند که هرچه زودتر سلامتی خود را بازیابد؛ همچنین باید بتوانند علاوه بر انجام مراقبت های لازم از مصدوم، نحوه برخورد صحیح و رفتار مناسب با فرد آسیب دیده یا معلول شده بر اثر حوادث را داشته باشند.

مهم ترین اقدامات انجام شده در برنامه پیشگیری از سوانح و حوادث:

1.       اجرای برنامه های پیشگیری از حوادث و ارتقای ایمنی در راستای نظام تحول سلامت در روستاها، شهرهای زیر 50 هزار نفر و حاشیه شهرها مطابق بسته های خدمتی ابلاغ شده از اداره سوانح و حوادث دفتر پیشگیری از بیماری های غیرواگیر معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

2.       اجرای برنامه پیشگیری از حوادث جامعه نگر (مبتنی بر جامعه) با الگوی جامعه ایمن در همه شهرستان های زیر پوشش دانشگاه

3.       تشکیل کمیته های دانشگاهی و شهرستانی پیشگیری از حوادث شامل تمام ذینفعان(سازمان های درون بخشی و بین بخشی)

4.       تهیه و تصویب پنج طرح پژوهشی برای ارزیابی علت ها و عوامل دموگرافیک حوادث ترافیکی

5.       پیگیری مصوبات مربوط به دانشگاه علوم پزشکی در نشست های کمیسیون ایمنی راه ها

6.        پیگیری طرح موضوع بند 11 پیشگیری از حوادث ترافیکی سند بیماری های غیرواگیر در دستور کار نشست های کارگروه سلامت و امنیت غذای شهرستان ها

7.       همکاری در  اجرای برنامه های دهه ایمنی حمل و نقل و قربانیان حوادث ترافیکی

دکتر «فریبا مرادی» مدیر گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیرواگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز