بلایای طبیعی دارای انواع گوناگونی است. زلزله، سیل، طوفان، گردباد، سونامی، تگرگ، بهمن، رعد و برق، تغییرات شدید درجه حرارت، خشکسالی و آتشفشان نمونه ‌هایی از بلایای طبیعی است. برخی از بلایای طبیعی، به طور غیرمستقیم ناشی از عملکردهای انسانی است. برای مثال بلایای ناشی از افزایش آلودگی هوا و یا گرم شدن زمین و همچنین سیل، ناشی از تخریب جنگل‌ها به ‌دست انسان، از این جمله ‌اند.

ایران یکی از مستعدترین کشورهای جهان برای وقوع بلایا به حساب می آید و در حدود 90 درصد جمعیت، در معرض خطرات ناشی از زلزله و سیل قرار دارند.

تجربه دنیا در تمام کشورها نشان داده که مردم نقش بسیار مهمی در مدیریت بلایا و کاهش خطرات ناشی از آنها دارند، زیرا مردم بهتر از هر کسی محله و خانه خود را می شناسند و جزو نخستین کسانی هستند که در صورت وقوع حادثه به اعضای خانواده و همسایگان می توانند کمک کنند.

با توجه به اینکه رویکرد نوین جهان تغییر روش از فاز پاسخ به تقویت فاز پیشگیری و آمادگی است و این مهم که ایران از نظر مخاطرات طبیعی رتبه هشت از 10 را در بین کشورهای دنیا دارد، اجرای برنامه های جلب مشارکت و آموزش جامعه برای مقابله با مخاطرات، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

در مقابله با بلایای طبیعی حضور مردم در کنار ارگان های امداد رسان همیشه پر رنگ است و با توجه به فرهنگ حاکم در کشورمان و حس انسان دوستانه در میان جامعه ایرانی، مشارکت اقشار مختلف از همان لحظه های اول وقوع بلایای طبیعی به طور کامل مشهود است.

امروزه قوی‌ ترین دستگاه‌ های کاهش خطر بلایا، بیشتر به‌ طور مستقیم با مشارکت شهروندان جامعه در فعالیت‌ های خاص انجام می‌ شود و کاهش خطر بلایا مستلزم مشارکت همه جامعه، توانمندسازی و توجه ویژه به مردم و مشارکت همه اقشار به ویژه اقشار آسیب‌پذیر و فقیر جامعه است.

در کشورهای پیشرفته به لطف پیشرفت فناوری و اجرای برنامه‌های آمادگی و کاهش خطر مبتنی بر فعالیت‌ های جامعه‌ محور، تلفات انسانی بلایای طبیعی کاهش ‌یافته است؛ بنابراین ارتقای سطح آمادگی، شناخت و درک صحیح افراد جامعه، از راهکارهای اساسی مقابله با بلایا محسوب می‌شود.

در همین راستا یکی از برنامه های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برنامه ارزیابی و آموزش آمادگی خانوار در برابر بلایا تحت عنوان برنامه دارت (Disaster Assessment of Readiness And Training)  است. در این برنامه تاکید بر نقش محوری مردم در برنامه های نظام سلامت است تا از آسیب ها، صدمات و سایر پیامدهای زیان بار بلایا برمردم کاسته شود.

دانستنی های سلامت در کاهش آسیب های ناشی از بلایا:

عوامل سازه ای و عوامل غیر سازه ای در منزل  و یا محل کار را شناسایی کنیم.

مهم ترین عامل مرگ در اثر وقوع بلایای طبیعی در ایران، تخریب ساختمان های غیر مقاوم است که از آن به عنوان عوامل «سازه ای» نام برده می شود. منظور از عوامل سازه ای، دیوارها، سقف ها و ستون ها است.

لازم است مقاومت سازه هر منزل در برابر مخاطرات مهم به ویژه زلزله و سیل از سوی یک فرد متخصص سنجیده شود و در صورت لزوم اقدام به مقاوم سازی آن شود.

منظور از عوامل غیرسازه ای در منزل عبارتست از: هر جزئی غیر از سقف ها، دیوارها و ستون ها

به عبارت دیگر تمام لوازم منزل، اشیای دکوری، شیشه ها، در ها، تاسیسات آب، برق و گاز و مانند این جزو عوامل غیر سازه ای است. هر عامل غیرسازه ای می تواند در صورت جابه جا شدن، پرتاب شدن، شکستن یا مسدود کردن مسیرهای خروج، منجر به مرگ یا مصدومیت افراد شود. پس لازم است اعضای هر خانواده، عوامل غیرسازه ای که ممکن است در اثر یک زلزله جابجا یا پرتاب شود، بشکند یا مسیر خروج را مسدود کند، شناسایی و برای رفع آن بکوشد.

بهترین کار در زمان بروز مخاطرات طبیعی، حفظ آرامش و خونسردی و انتخاب پناهگاه مناسب و امن برای خود و اطرافیان است.

اقدامات لازم در زمان وقوع زلزله:

·         در زمان وقوع زلزله از شیشه ها، لوسترها و وسایلی که خطر آفرین هستند، فاصله بگیرید و به هیچ وجه از آسانسور استفاده نکنید.

·         اگر زمان وقوع زلزله در خواب بودید و تکان های زلزله شما را بیدار کرده است، به هیچ وجه از جای خود بلند نشوید؛ چون فرصت ندارید به جای امن تری بروید؛ بهترین کار این است که به سمت چپ بدن بچرخید و بالش را روی سرو گردن خود قرار دهید. با این کار از سر و گردن و بخش چپ بدن که طحال و قلب در آن قرار دارد، محافظت کرده اید. بهتر است بدنتان را به حالت جنینی جمع کنید (یعنی جمع کردن پاها به داخل شکم). زیرا در این حالت از خودتان هدف کوچک تری برای سقوط اجسام ساخته اید.

·         در صورتی که هنگام وقوع زلزله خارج از منزل هستید: خود را به فضای باز، دور از ساختمان ها، چراغ های خیابان، سیم های رابط و دکل ها برسانید.

·         از حرکت دادن افرادی که به شدت آسیب دیده اند پرهیز کنید، زیرا ممکن است صدمات جدی تری همچون ضایعه نخاعی به آنها وارد کنید.

·         برای جبران خسارت های مادی بعد از وقوع حوادث طبیعی، توصیه می شود ساختمان خود را بیمه کنید.

مهندس «رضا کشاورز مویدی»، کارشناس مسوول کاهش خطر بلایا و حوادث معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز