تیروئید چیست؟

تیروئید یک غده کوچک بال پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن و حنجره قرار گرفته است و با وجود اندازه بسیار کوچک، نقش فوق العاده مهمی در کنترل سوخت و ساز بدن و تنظیم کار سلول ها دارد. این عضو از بدن، با تولید هورمون هایی به نام «تیروکسین» و «تری‌یدوتیرونین» (T3 و T4) و ترشح آنها به جریان خون، وظایف خود را انجام می دهد. هرگونه اختلال در عملکرد این غده و تغییر در ترشح این هورمون ها می تواند منجر به بروز علایم بیماری در فرد شود.

کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئید یکی از بیماری های شایع غدد درون ریز در جهان بوده که به علت مشخص نبودن نشانه های آن در مراحل اولیه، به عنوان یک بیماری ساکت شناخته شده است.

اهمیت غده تیروئید در سلامت جنین و نوزاد

غده تیرویید نقش بسیار مهمی در تکامل سیستم عصبی جنین و نوزاد، به ویژه در سه سال نخست زندگی ایفا می کند. عملکرد طبیعی تیرویید تاثیر مستقیم بر ضریب هوشی دارد. حساس ترین زمان این تاثیر «سه ماهه سوم» دوره جنینی و ماه اول تولد نوزاد است. اما سیستم مغزی عصبی تا سن 4-3 سالگی، به غلظت هورمون های تیرویید وابستگی دارد.

بیماری کم کاری تیروئید نوزادان

بیماری کم کاری تیروئید نوزادان به وضعیتی گفته می شود که غلظت هورمون های تیروئید در جریان خون نوزاد کم است و این می تواند به علت نقص در ساختمان غده تیروئید (Dysgenesis) و یا اشکال در بیوسنتز هورمون تیرویید (Dyshormonogenesis) و یا اختلالات محیطی (Environmental) باشد. این بیماری یکی از شایع ترین علت های قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی محسوب می شود. کمبود هورمون تیروئید در طی دوران زندگی جنینی و یک سال نخست بعد از تولد، با طیف وسیعی از اختلال های عصبی و روانی توام است

کم کاری  غده تیروئید می تواند به صورت کم کاری اولیه (اختلال در غده تیروئید)، ثانویه (اختلال در غده هیپو فیز) و ثالثیه (اختلال در غده هیپوتالاموس) باشد.

نشانه های کم کاری تیروئید در ابتدای دوران نوزادی 

- زردی طول کشیده، ادم یا خیز در صورت و بدن، وزن زمان تولد بیش از چهار کیلوگرم، کم اشتهایی و شیر خوردن ناکافی، هیپوترمی یا کاهش درجه حرارت بدن، کم تحرکی و حرکات آهسته، اتساع شکمی، یبوست، فونتانل خلفی بزرگ، آپنه (قطع تنفس) و تنفس صدا دار از نشانه های کم کاری مادرزادی تیروئید در اوایل نوزادی است.

- سیانوز محیطی و سیانوز انتهایی بدن، ادم دستگاه تناسلی خارجی، دیترس یا زجر تنفسی، وزن نگرفتن و مک زدن ضعیف، یبوست، ضربان کند قلب، کاهش فعالیت، خواب آلودگی و اختلال تنفسی ناشی از بزرگ بودن زبان از تظاهرات بیماری طی نخستین ماه زندگی است.

درجه عقب افتادگی ذهنی و جسمی با افزایش سن بیشتر می شود و تکامل جنسی نیز بسیار دیر اتفاق می افتد و یا هرگز اتفاق نمی افتد. به طور معمول علایم کمبود هورمون تیروئید در هفته اول تا دوم تولد بروز می کند، اما در مواردی که کمبود هورمون خفیف تر است، ممکن است تا ماه ها بعد از تولد هم علایم ظاهر نشود. کمبود هورمون تیروئید در شیرخوار باعث عقب افتادگی ذهنی می شود، مگر آنکه تشخیص و درمان مناسب در اوایل زندگی نوزاد (28 روز نخست) آغاز شود.

درمان بیماری

درمان معمول کم کاری تیروئید با مصرف روزانه هورمون تیروئید سنتزی صورت می گیرد. این داروی خوراکی با برگرداندن سطح هورمون های تیروئید به میزان طبیعی، سبب بهبود علایم بیماری می شود. به دلیل تغییر در میزان دوز موردنیاز دارو، مراجعه های دوره ای به پزشک در راستای کنترل سطح هورمون های تیروئیدی و دوز مناسب دارو توصیه می شود. مصرف بیش از اندازه این دارو می تواند منجر به بروز علایمی همچون تـاکی کـاردی، بی قراری، اخـتلال در خـواب، وزن نگـرفتن، گریه زیاد، اسهال، تعریق غیر طبیعی و کاهش وزن شود.

توصیه های پزشکی:

ü       چک کردن تاریخ انقضای دارو

ü       دارو نباید در حرارت بالا و در معـرض نـور خورشـید قـرار گیرد.

ü       یک بار در روز، دست کم 30 دقیقه قبل از تغذیه به بیمار خورانده شود.

ü       قرص ها باید خرد و در آب جوشیده حل شود.

ü       حل کردن قرص و نگهداشتن آن برای روزهای دیگر توصیه نمی شود.

ü       قرص های «لووتیروکسین» را نباید با شیرخشک های حاوی پروتئین سویا مخلوط کرد و یا همراه ترکیبات آهن دار به شیرخوار خوراند. (ترکیبات سویا و آهن ممکن است مانع جذب دارو شود)

ü       مصرف قرص «لووتیروکسین» باید با مصرف داروهای کلسیم دار دست کم 4 ساعت فاصله داشته باشد.

ü       مصرف قرص «لووتیروکسین» باید با مصرف داروهای آهن دار یک تا دو ساعت فاصله داشته باشد.

ü       در صورت استفراغ شیرخوار (در کمتر از نیم ساعت از مصرف دارو) می بایست مجدد دارو به او خورانده شود.

«میترا نحاس»، کارشناس پیشگیری و مبارزه با بیماری های غیرواگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز